Айтұлы Несіпбек (1950-2023 жж.) – ақын, Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты.
1950 жылы 22 қыркүйекте Тарбағатай аймағы, Шәуешек ауданына қарасты Теректі-Қақпатас ауылында (ҚХР) дүниеге келген. С. М. Киров атындағы ҚазМУ-дың (қазіргі Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті) журналистика факультетін тәмамдаған соң (1974), Шұбартау аудандық (қазіргі Аягөз ауданы) «Жаңа өмір» газетінің әдеби қызметкері, «Балдырған» журналы поэзия бөлімінің меңгерушісі, «Жалын» баспасының редакторы, Қазақстан Жазушылар одағының әдеби кеңесшісі, «Ақын» Ассоциациясының директоры, «Қазақ әдебиеті» газетінде сын бөлімінің, «Жұлдыз» журналында поэзия бөлімінің меңгерушісі, Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университетінің аға ғылыми қызметкері болған. Қазір ҚР Жазушылар одағының Астана қалалық (қазіргі Нұр-Cұлтан) филиалының төрағасы.
Алғашқы кітабы 1974 жылы «Қозыкөш» деген атпен жарық көреді. «Жүректегі жаңғырықтар», «Әке туралы сыр», «Жаңбыр әні», «Түнделеп ұшқан тырналар», «Рухымның падишасы», «Мұқағали Желтоқсан», «Бәйтерек», «Көз жасым» (2006), «Бөрітостаған» (2007), «Құланойнақ» (2009) атты кітаптары және «Бөгенбай», «Бердіқожа», «Шақантай», «Қараөткел қырғыны», т.б. поэмалары жарық көрген. «Ескендір қорғаны» (Ә. Науаи), «Игорь жорығы туралы жыр» т. б. аударма кітаптары шыққан. Орыс тіліндегі «Серебряный сундучок» (1988) өлеңдер жинағы кішкентай оқырмандарға арналған.
ҚазССР баспа, полиграфия және кітап саудасы істері жөніндегі мемлекеттік комитет, Қазақстанның БЛКЖО, «Жар жүрек соға бер» және «Бас сүйектер» поэмасы үшін Жазушылар одағы мен «Жалын» баспасы сыйлығын, 1974 жылы «Найзағай» поэмасы үшін сыйлық иегері атанған. Ақынның «Мұхтар мен Абыз» толғауы Мұхтар Әуезовтың 100 жылдығына арналған ақындар сайысында бас жүлдені жеңіп алған.
Несіпбек Айтұлы – М. Мақатаев атындағы Қазақстан Жазушылар одағы сыйлығының, Ж. Жабаев атындағы сыйлықтың иегері. «Парасат» орденімен марапатталған.
Н. Айтұлы шығармалары
Кітаптар
Айтұлы, Несіпбек. Балаларға балдай жыр : өлеңдер, ертегілер, жырлар / Н. Айтұлы. – Алматы: Атамұра, 2022. – 192 б. – («Атамұра» мектеп кітапханасы).
Айтұлы, Несіпбек.Саяхатшы шыбын : өлеңдер мен ертегілер = Муха-непоседа : стихи и сказки / Н. Айтұлы. – Нұр-Сұлтан : Фолиант, 2021. – 160 б. – (Балалар әдебиеті жылы).
Айтұлы, Несіпбек. Таңдамалы: өлендер мен поэмалар / Н. Айтұлы. – Нұр-Сұлтан : Фолиант, 2020. – 480 б.
Айтұлы, Несіпбек. Дариға, дәурен: өлеңдер, аудармалар, поэмалар мен толғаулар / Н. Айтұлы. – Астана: Фолиант, 2018. – 240 б. – (Рухани жаңғыру).
Айтұлы, Несіпбек. Шығармалары : жеті томдық. Т. 1. Өлеңдер мен поэмалар / Н. Айтұлы. – Астана : Фолиант, 2014. – 328 б.
Айтұлы, Несіпбек. Шығармалары : жеті томдық. Т. 2. Өлеңдер мен поэмалар / Н. Айтұлы. – Астана : Фолиант, 2014. – 336 б.
Айтұлы, Несіпбек. Шығармалары : жеті томдық. Т. 3. Өлеңдер, толғаулар, поэмалар / Н. Айтұлы. – Астана : Фолиант, 2014. – 400 б.
Айтұлы, Несіпбек. Шығармалары: жеті томдық. Т. IV. Өлеңдер, толғаулар, ән-өлеңдер, поэмалар / Н. Айтұлы. – Астана: Фолиант, 2014. – 464 б. –
Айтұлы, Несіпбек. Шығармалары : жеті томдық. 6-т. Толғаулар, балаларға арналған өлеңдер, ертегілер және аудармалар / Н. Айтұлы. – Астана : Фолиант, 2015. – 456 б.
Айтұлы, Несіпбек. Шығармалары : жеті томдық. 7-т. Мақалалар мен сұхбаттар / Н. Айтұлы. – Астана : Фолиант, 2015. – 592 б.
Айтұлы, Несіпбек. Шығармалары: жеті томдық. Т. IV. Өлеңдер, толғаулар, ән-өлеңдер, поэмалар / Н. Айтұлы. – Астана: Фолиант, 2014. – 464 б.
Айтұлы, Несіпбек. Сарайымнан шыққан сөз : мақалалар, сұхбаттар / Н. Айтұлы. – Астана: Фолиант, 2014. – 488 б.
Айтұлы, Несіпбек. Ту: поэмалар / Н. Айтұлы; ҚР Мәдениет және ақпарат м-гі. – Алматы: Жаухар, 2012. – 368 б. – (Жаңа заман әдебиеті: поэзия).
Айтұлы, Несіпбек. Шығармалары. 1-т. Өлеңдер мен поэмалар / Н. Айтұлы; ШҚО әкімдігі. – Астана: Фолиант, 2011. – 408 б. – (Алтай-Ертіс кітапханасы).
Айтұлы, Несіпбек. Шығармалар жинағы. 2-т. Поэмалар, толғаулар, өлеңдер / Н. Айтұлы; ред. С. Мұхамбетұлы. – Алматы: Өлке, 2009. – 256 б. – (Отырар кітапханасы).
Айтұлы, Несіпбек. Құланойнақ : өлеңдер / Н. Айтұлы. – Алматы: Атамұра, 2009. – 160 б. – (Атамұра кітапханасы)
Айтұлы, Несіпбек. Шығармалар жинағы. 1-том. Өлеңдер мен поэмалар (1967-1987) / Н. Айтұлы; ред. А. Әлдибекова. – Алматы: Өлке, 2008. – 256 б. – (Отырар кітапханасы).
Айтұлы, Несіпбек. Бөрітостаған: өлеңдер, толғаулар, поэмалар / Н. Айтұлы; ред. Б. Тәңірбергенова. – Алматы: ҚАЗақпарат, 2007. – 336 б.
Айтұлы, Несіпбек. Көз жасым : таңдамалы : өлеңдер, толғаулар, поэмалар / Н. Айтұлы ; ред. И. Нұрахметұлы. – Астана: Күлтегін, 2006. – 368 б.
***
Айтов, Н. Серебряный сундучок : стихи и сказки : пер. с каз. / Н. Айтов ; ред. Г. Шангитбаева, Г. Мукатова ; рец. М. Байжанов ; худ. Ю. Юрьев ; пер. С. Рыбаков. – Алма-Ата : Жалын, 1988. – 96 с.
Н. Айтұлының қатысуымен шыққан басылымдар
Қазіргі айтыс [Мәтін] / құр.: Н. Айтұлы, С. Дүйсенғазин ; ред. басқ. М. Жолдасбеков ; ред. алқасы: Қ. Салғараұлы. – Астана : Күлтегін, 2004.- 335 б. – 2-кітап.
Қазіргі айтыс [Мәтін] / құр.: Н. Айтұлы ; ред. алқасы: Қ. Салғараұлы. – Астана : Күлтегін, 2006. – 320 б. – 3-кітап.
Н. Айтұлының мерзімді басылымдардағы жарияланымдары
Өлеңдер, поэмалар
1998 – 2010
Айтұлы, Н. «Жастардан көп үміт күтемін!» [Мәтін] / Н. Айтұлы // Қазақ әдебиеті. – 2001. – 30 қараша. – С. 12.
Айтұлы, Н. Бәйтерек [Мәтін] : поэма / Н.Айтұлы // Егемен Қазақстан. – 2003. – 1 шілде. – С. 1,3.
Айтұлы, Н. Сөз сарайын күзетіп күн көріп ем [Мәтін] : поэзия / Н. Айтұлы // Қазақ әдебиеті. – 2003. – 13 маусым. – С. 8-9.
Айтұлы, Н. “Тұқымы азды қасқа менен төбелдiң” [Мәтін] : өлең / Н. Айтұлы // Жас Алаш. – 2004. – 18 қыркүйек. – Б. 5.
Айтұлы, Н. Сардар [Мәтін] / Н. Айтұлы // Егемен Қазақстан. – 2007. – 27 маусым. – С. 5.
Айтұлы, Н. Елбасы [Мәтін] : толғау / Н. Айтұлы // Егемен Қазақстан. – 2010. – 22 мамыр. – С. 1.
2011 – 2015
Айтұлы, Н. Шапырашты Наурызбай [Мәтін] : поэма / Н. Айтұлы // Егемен Қазақстан. – 2011. – 27 сәуір. – С. 7.
Айтұлы, Н. Төлегетай [Мәтін] : поэма / Н. Айтұлы // Жұлдыз. – 2011. – № 5. – С. 67 – 76.
Айтұлы, Н. Жалаңтөс [Мәтін] : поэма / Н. Айтұлы // Егемен Қазақстан. – 2011. – 24 тамыз. – С. 7.
Айтұлы, Н. Танабай [Мәтін] : поэма / Н. Айтұлы // Қазақ әдебиеті. – 2011. – 29 шілде – 4 тамыз. – С. 8 ; 5-11 тамыз. – С. 8.
Айтұлы, Н. “Байтақ елiм – бақытым” [Мәтін] / Н. Айтұлы // Егемен Қазақстан. – 2012. – 1 желтоқсан. – Б. 19.
Айтұлы, Н. Үңiлiп төбесiнен қарағандай… [Мәтін] : өлең / Н. Айтұлы // Қазақ әдебиетi. – 2012. – 14 – 20 қыркүйек. – Б. 7. – Жазушы С. Шәймерденовке арналған.
Айтұлы, Н. Өрнегі жұмбақ өмірге қайран қаламын [Мәтін] / Н. Айтұлы // Қазақ әдебиеті. – 2013. – 17-23 мамыр. – Б. 12.
Тәуелсіздік тұмары [Мәтін] : өлеңдер / Н. Айтұлы [және т. б.] // Егемен Қазақстан. – 2013. – 7 шілде. – Б. 5.
Айтұлы, Н. Қырықтан асқан шағымда ; Шәкiрге соңғы сауал ; Есiл де есiл, есiл күн ; Қабанбайға шағыну ; Бас ; Бiр қазына ; Бiздiң Мұқағали ; Қош болыңдар, а [Мәтін] : өлеңдер / Н. Айтұлы // Таң-Шолпан. – 2014. – № 2. – Б. 3-23.
Айтұлы, Н. Қырықтан асқан шағымда [Мәтін] / Н. Айтұлы // Таң-Шолпан. – 2014. – № 2. – Б. 3-23.
Айтұлы, Н. Қара тон (Қалихан Ысқаққа) : өлең / Н. Айтұлы // Көркем сөздің хас шебері [Мәтін] : жазушы-драматург, аудармашы, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Қалихан Ысқақ туралы естеліктер / құраст. Қ. Назырбаев. – Алматы : Хантәңірі, 2015. – 248 с. – Б. 162.
Айтұлы, Н. Өмірім өлеңіммен бірге өрілген [Мәтін] / Н. Айтұлы // Егемен Қазақстан. – 2015. – 25 ақпан. – Б. 15.
Н. Айтұлының мақалалары
1996- 2010
Айтұлы, Н. Қарымды қаламгер [Мәтін] / Н. Айтұлы // Қазақ әдебиетi. – 1996. – 11 маусым. – Б. 12-13. – Жазушы Қ. Толыбаев 70 жаста.
Айтұлы, Н. Шәкірге соңғы сауал [Мәтін] : Шәкір Әбеновтің туғанына 100 жыл / Н. Айтұлы // Қазақ әдебиеті. – 2001. – 2 ақпан. – С. 5.
Айтұлы, Н. Дулат ақынның қабірі қалай табылды? [Мәтін] / Н. Айтұлы // Егемен Қазақстан. – 2001. – 25 шілде. – С. 10. – Бабатайұлы Дулат ақын-200 жыл.
Айтұлы, Н. Маң даладағы махаббат мұнарасы. Ол неге құлазиды? Жырдың 1500 жылдығын қалай атап өтпекпіз? [Мәтін] : қозы Көрпеш – Баян сұлу – 1500 / Н. Айтұлы // Егемен Қазақстан. – 2001. – 4 қыркүйек
Айтұлы, Н. Аспанда бәлкім бір бейне болып қалдым… [Мәтін] / Н. Айтұлы // Жұлдыз. – 2002. – № 1. – С. 133-134.
Айтұлы, Н. Мұқағали – Желтоқсан [Мәтін] / Н. Айтұлы // Егемен Қазақстан. – 2002. – 2 ақпан. – С. 6
Айтұлы, Н. Ұлттың ұлы жыршысы [Мәтін] / Н. Айтұлы // Егемен Қазақстан.- 2003. – 3 қыркүйек. – Б. 3. – Ақын Дулат Бабатайұлының туғанына 200 жыл толуына орай.
Айтұлы, Н. “Ұмытпаңдар менi”: Абайдың дарынды шәкiртi, сөз өнерiнiң өрен жүйрiктерiнiң бiрi – Әрiп Тәңiрбергенұлы туралы [Мәтін] / Н. Айтұлы // Егемен Қазақстан. – 2006. – 13 маусым. – Б. 4.
Айтұлы, Н. Ер Жәнібек неге ескерусіз? [Мәтін] / Н. Айтұлы // Егемен Қазақстан. – 2006. – 19 сәуір (№84). – С. 6.
Айтұлы, Н. Асқақта, Астана! [Мәтін] : жаңа ән. / Н. Айтұлы // Егемен Қазақстан. – 2006. – 21 сәуір. – С. 12.
Айтұлы, Н. Бердіқожа батыр [Мәтін] / Н. Айтұлы // Егемен Қазақстан. – 2007. – 15 желтоқсан. – С. 13.
Айтұлы, Н. Ту [Мәтін] / Н. Айтұлы // Егемен Қазақстан. – 2009. – 26 тамыз. – С. 7.
2011 – 2015
Айтұлы, Н. Ұлттың ұлы жыршысы / Н. Айтұлы // Мәдени мұра = Культурное наследие. – 2011. – № 5. – С. 20-23
Айтұлы, Н. «Ақырын жүрiп, анық басатын…» / Н. Айтұлы // Қазақ әдебиетi. – 2012. – 4 – 10 мамыр. – Б. 11. – Жазушы Ә. Нәбиев дүниеден озды.
Айтұлы, Н. «Қызғаншақ айғыр құнанын талайды»: (айнақатесiз) / Н. Айтұлы // Қазақ әдебиетi. – 2013. – 11-17 қазан. – Б. 5. – Жазушы Қ. Жұмадiловтiң 2013 ж. 26 қыркүйекте «Жас Алаш» газетiне шыққан мақаласына жауап.
Айтұлы, Н. Әдебиетiмiздiң алтын жалғасы: қазанама (1935-2014) / Н. Айтұлы // Егемен Қазақстан. – 2014. – 13 тамыз. – Б. 9. – Қазақстанның халық жазушысы Қалихан Ысқақ дүниеден өттi.
Айтұлы, Н. Отаншыл рухтың ақыны / Н. Айтұлы // Егемен Қазақстан. – 2014. – 21 мамыр. – Б. 10.
Айтұлы, Н. Арынды жырдың алкүреңі / Н. Айтұлы // Қазақ әдебиеті. – 2014. – 3-9 қазан. – Б. 9.
Айтұлы, Н. Әбдiлда ақын / Н. Айтұлы // Қазақ әдебиетi. – 2015. – 16 – 22 қаңтар. – Б. 13. – Ақын Әбдiлда Тәжiбаев туралы естелiк.
Айтұлы, Н. Әбділда ақын / Н. Айтұлы // Қазақ әдебиеті. – 2015. – 16-22 қаңтар. – Б. 13.
Айтұлы, Н. Нарқызыл мен жалғыз ұл / Н. Айтұлы // Қазақ әдебиеті. – 2015. – 6-12 ақпан. – Б. 7.
Айтұлы, Н. Әбілпейіз сұлтан [Мәтін] / Н. Айтұлы // Егемен Қазақстан. – 2015. – 14 шілде. – Б. 6.
Айтұлы, Н. Ақиық [Мәтін] / Н. Айтұлы // Егемен Қазақстан. – 2015. – 22 қазан. – Б. 5.
Айтұлы, Н. Жүректің сөзі – өмірдің өзі / Н. Айтұлы // Егемен Қазақстан. – 2015. – 17 қараша. – Б. 5; Орталық Қазақстан. – 2015. – 21 қараша. – Б. 8.
Сұхбаттары
Айтұлы, Н. «Қазақтың асығы түгел болмай, басқаның дүниесi түгенделмейдi» [Мәтін] / Н. Айтұлы; әңг. Л. Едiлқызы // Егемен Қазақстан. – 2011. – 30 сәуiр. – Б. 1, 2. – 1-мамыр мерекесiне орай сұхбат.
Айтұлы, Н. “Қоғамның шындығы – тәуелсiз елiмiздiң жарқын жеңiстерi” [Мәтін] / Н. Айтұлы; әңг. Б.Табысқызы // Қазақстан әйелдерi. – 2012. – № 12. – Б. 4-5. – Ақынмен тәуелсiздiк мерекесi жайында сұхбат.
Ол және оның шығармалары туралы әдебиет
Медетбек, Т. Тағдырлы ақын / Т. Медетбек // Ана тілі. – 2000. – 9 қараша. – Б. 5.
Сәрсек, Н. Несіпбек Айтұлы: әннің сөзі – болуы керек: / Н. Сәрсек // Жас Алаш. – 2000. – 15 шілде.- Б. 3.
Әшірбаев, Б. Үлгіге айналар үздік туынды / Б. Әшірбаев // Қазақ әдебиеті. – 2004. – 26 қараша. – Б. 12. – Несіпбек Айтұлының «Бәйтерек» атты кітабы туралы.
Несіпбек Айтұлы (1950): қазақ поэзиясының антологиясы. Жиырмасыншы ғасыр антологиясы // Егемен Қазақстан. – 2005. – 27 сәуір. – Б. 13.
Оразбаев, С. Ұлт рухын ұлықтаған / С. Оразбаев // Егемен Қазақстан. – 2012. – 8 тамыз. – Б. 5.
Нұрғисаев, С. Елдік пен Ерлік жыршысы / С. Нұрғисаев // Қазақ әдебиеті. – 2012. – 24-30 тамыз. – Б. 7.
Несіпбек Айтұлы – мемлекеттік сыйлықтың иегері // Дидар. – 2012. – 15 қараша (№133). – Б. 4
Жұртбай, Т. «Өзіңді айтып, халқыңды бейнеледің…»: ақын досқа Ашық хат / Т. Жұртбай // Қазақ әдебиеті. – 2014. – 16-22 мамыр. – Б. 7.
Тәуірханқызы, Р. Айтулы Айтұлы ардақталды / Р. Тәурханқызы // Егемен Қазақстан. – 2014. – 22 қараша. – Б. 8.
Жұртбай, Т. Жігерімізді жаныды, намысымызды қайрады : ақын Несіпбек Айтұлы аударған Әлішер Науаидың «Ескендір қорғаны» дастанының қайта басылымын оқығаннан кейінгі ой / Т. Жұртбай // Егемен Қазақстан. – 2014. – 4 қыркүйек. – Б. 7.
Ескенқызы, А. Мәңгілік ел Күлтегіннің көктасынан басталады : [А. С. Пушкин атындағы кітапханада ақын Несіпбек Айтұлымен кездесу болып өтті] / А. Ескенқызы // Дидар. – 2014. – 26 ақпан. – Б. 5.
Тлеубаева, Т. Ақын Несіпбек Айтұлы [Мәтін] / Т. Тлеубаева // Тәрбие жұмысы мектепте және мектептен тыс мекемелерде. – 2014. – № 1. – Б. 24-26.
Агпас , Е. Несіпбек Айтұлының «Ту» поэмасының идеялық-көркемдік ерекшелігі / Е. Агпас // Отүкен. – 2014. – №4. – Б. 288-296.
Қайдар Р. Ақын жинағының тұсаукесері / Р. Қайдар // Егемен Қазақстан. – 2015. – 26 қараша. – Б. 4 . – Ұлттық академиялық кітапханада өткен ақын Несіпбек Айтұлының 7 томдық шығармалар жинағының тұсаукесерінен.
Қайдар Р. Ұрпақ рухын ұштаған кездесу / Р. Қайдар // Егемен Қазақстан. – 2016. – 15 сәуір. – Б. 13 . – Ұлттық академиялық кітапханада «Бұл – кітап әлемі» айлығының аясында ақын Н.Айтұлымен өткен кездесуден.
